İnfertilite (kısırlık), çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerin yaklaşık %15’i gibi yüksek oranda karşılaşılan, kompleks bir sağlık sorunudur. Gebeliğin sağlanmasında sıkıntı yaşayan çiftlerin yaklaşık %50’sinde erkek üreme sistemini ilgilendiren sorun söz konusudur.
Erkek infertilitesi ne demektir?
Korunmasız ve düzenli cinsel ilişkiye rağmen, 12 ay süresince, eşinde gebeliğin oluşmamasına neden olan erkekteki bütün durumlara erkek infertilitesi (kısırlığı) denir. Genellikle erkek infertilitesine neden olan sorun ya sperm üretiminde ve olgunlaşmasındadır ya da olgun spermin transferindedir.
Erkek infertilite nedenleri nelerdir?
İnfertiliteye neden olma ihtimali olan üreme sistemindeki yapısal ve fizyolojik bozukluklar, hormonal bozukluklar, geçirilmiş infeksiyon ya da travmalara bağlı testisteki veya iletim organlarındaki değişiklikler gibi bütün faktörler doktorunuz tarafından değerlendirilecektir.
Varikosel
Özellikle sol testiste (yumurtada) görülür. Testisin toplardamarlarının normalden fazla genişlemesidir. Genişlemiş toplardamarlar testis torbasından (skrotum) elle hissedilebilir ya da o kadar geniş damarlar vardır ki şişkinlikleri dışarıdan görülür. Varikosel neticesinde testisin beslenmesi ve oksijen kullanımı azalmakta ve bu da sperm üretiminde gelişim bozukluğuna neden olabilmektedir.
- Erkeklerin %16-20’sinde varikosel olduğu gibi, infertilitesi olan erkeklerde varikosel görülme oranı %40’dır. Varikosel, erkek infertilitesinde düzeltilebilen en sık nedendir.
Obstrüksiyon (Kanallarda tıkanıklık)
Tekrarlayan infeksiyonlar (özellikle cinsel yolla bulaşan infeksiyonlar ve epididimit) önceden geçirilmiş ameliyatlar (vazektomi dahil) meni kanallarında tıkanıklığa neden olup, spermlerin transferini engellemektedir. Bu tıkanıklık meni kanalının bütün boyunca herhangi bir alanda olabileceği gibi, birden fazla alanda da olabilir.
Hormonal nedenler
Testisteki sperm üretimini ve testosteron üretimini uyaran hormonlar hipofiz bezi denilen beyindeki bir bezden salgılanan LH ve FSH hormonlarıdır. Bu hormonların üretiminde azlık ya da çokluk, bu hormonların testisteki hücrelerce algılanamaması, testiste testosteron yapımında harabiyet gibi birçok hormonal nedenler sperm yapımını hafif ya da ağır şekilde etkileyebilir. Hormonal yetersizlikler ilaçlarla yerine konularak istenen etki elde edilebilir.
Ancak hormon düzeylerinde bozukluk olmadan verilen hormonal tedaviler sperm üretiminde artış yerine tam tersi daha da azalmaya neden olabilir.
Erkek infetilitesi nasıl teşhis edilir?
Erkek fertilitesinin değerlendirilmesine hastadan detaylı hikayesinin alınması, fizik muayene ile başlanır. Bunlardaki bulgulara göre kanda bazı biokimyasal ve hormonal tetkikler yanında en az 2 kere olmak üzere semen analizi (spermiogram) ile fertilite durumu değerlendirilir. Semen analizinde meni miktarı, menideki pH derecesi, viskozite ve likefaksiyon (sıvılaşma) süresi, sperm sayısı, sperm hareketlerinin durumu ve oranı, sperm konsantrasyonu, menide lökosit sayısı, spermlerin yapısal özellikleri değerlendirilmelidir.
Günümüzde, mikroskop altında testis içindeki kanalcıkları (seminifer tübül) geniş olan alanları bulmak ve buradan dokuları alarak daha yüksek oranda sperm elde edilebilmesi söz konusudur. Elde edilen bu spermler o anda mikroenjeksiyon yöntemi için kullanılabilir. Bu, işleme mikroskopik TESE (testiküler sperm ekstraksiyonu) denilmektedir.
Erkek infertilitesi nasıl tedavi edilebilir?
Erkek infertilitesinin tedavisi de, nedenine yönelik olarak uygulanan spesifik tedavilerdir. Genellikle kombine tedaviler uygulanmaktadır.
Cerrahi:
- Varikosel varlığında, özellikle varikosel derecesi fazla ve testis gelişimi bozulmuş ise varikosel ameliyatından fayda görme şansı artmaktadır. Varikosel ameliyatına varikoselektomi Günümüzde varikoselektomi ya optik büyütme altında ya da mikroskopik görüntü altında kasık kanalı seviyesinden yapılmalıdır. Yaklaşık 1 saat süren bu ameliyat sonrasında, aynı gün ya da ertesi gün hasta hastaneden çıkartılır. Sperm kalitesindeki iyileşme için ameliyat sonrası 3., 6. ve 12. aylarda semen analizi yapılır.
İlaç tedavileri:
İnfertiliteye neden olan bozukluğun spesifik duruma göre tedaviler de çeşitlilik göstermektedir.
- Sperm üretiminde gerekli olan hormonların düzeyindeki eksiklik nedeniyle sperm üretimi etkilenmiş olabilir. Bu hormonların eksik olanlarının yerine konması ile sperm üretimi kazanılabilir. Ancak bu tip tedavilerde istenilen yanıtın uzun süreli tedavi sonrasında en az 9-12 ay) olabileceği unutulmamalıdır.
- Literatürde sperm kalitesini arttırmaya yönelik birçok ilaçla tedavi yaklaşımları vardır. Bunlarda da verilen ilaçların (kallikrein, L-arginin, E-vitamini, pentoksifilin) etkinliğinin plasebodan (etken madde içermeyen madde) farklı olmadığı görülmektedir.
Yardımcı üreme teknikleri:
- İntra uterin inseminasyon (IUI):Kadında yumurtalama dönemini takip ederek, yumurtlama döneminde, erkekten elde edilen spermlerin bazı işlemlerden geçirildikten sonra, tümüyle hareketli spermlerin özel bir enjektör yardımıyla dirket olarak uterus (rahim) içine verilmesidir. Özellikle sperm sayısı normalin altında olan erkeklerde, yukarıda belirtilen tedavilerle sperm sayısı daha da arttırılamıyorsa, rahim kanalındaki (serviks) spermi engelleyen faktörlerin aşılarak direkt olarak spermlerin rahim içine gönderilmesi gebeliğin sağlanmasında yardımcı olabilir. Bu işlem için toplam ileri hareketli sperm sayısının 5 milyonun üzerinde olması başarı açısından önemlidir. Bu sayının altındaki hareketli sperm sayısında başarı çok azalmaktadır. Tek bir seferle IUI’da gebelik elde etme olasılığı %25 civarındadır.
- İn vitro fartlilizasyon (İVF):Diğer adıyla “Tüp Bebek” olarak bilinen bu yöntemde, kadından elde edilen yumurta ile erkekten elde edilen spermin, kadın vücudu dışında, laboratuar ortamında özel hazırlanmış bir petri kutusunda ya da tüp içine konarak orada birleşmesi ve spermin yumurtayı döllemesi amaçlanır. Döllenen yumurta belirli bir süre sonra kadının rahminin içine transfer edilerek, orada gebeliğin oluşması beklenir. Bu yöntem genellikle Fallop tüpleri tıkalı kadınlarda ve sperm sayısı IUI (aşılama) için yeterli olmayacak kadar az olan erkeklerde (hareketli sperm sayısı 500.000 ile 5 milyon arasında olmalıdır) uygulanır.
